گیاه رزماری یکی از پرمصرف‌ترین چاشنی‌ها در غذاهای مدیترانه‌ای است. عطر خوش این گیاه در کنار خواص بسیاری که دارد آن را به یکی از محبوب‌ترین گیاهان خوراکی در خانه‌ها تبدیل کرده است.
اگر شما هم به کاشت رزماری در خانه علاقه دارید تنها با رعایت چند نکته می‌توانید یک گلدان رزماری داشته باشید. به این ترتیب هم فضای خانه شما زیبا‌تر می‌شود و هم می‌توانید از رزماری‌هایی که با دست خودتان پرورش دادید برای پختن غذاهای لذیذ استفاده کنید.
به جای بذر، کار خود را از گیاه‌های کوچک، گیاهان خوراکی شروع کنید. زیرا می‌توانید مزه‌ی آنها را در محل پرورش‌شان بچشید و گونهی مورد نظر خود را انتخاب کنید. مزه‌ی گونه‌های مختلف، به وضوح با یکدیگر متفاوت هستند. معمولاً گونه‌های با برگ‌های پهن‌تر، برای آشپزی مناسب‌تر هستند. عموماً این گونه‌ها در برابر سرما هم جان‌سخت‌تر هستند.
| نام گیاه شناسی | Rosemary |
| نام رایج | رزماری |
| نوع گیاه | گیاهی چندساله و معطر با برگ‌هایی سوزنی شکل و همیشه سبز |
| قرار گیری در معرض نور خورشید | در معرض آفتاب |
| نوع خاک | خاک گلدان با جریان آب خوب |
| زمان شکفتن گل‌ها | گلدهی دارد |
| رنگ گل‌ها | گل‌هایی در رنگ‌های گوناگون سفید، صورتی، بنفش یا آبی |
| منطقه رویش | مدیترانه |
نوع آبیاری مورد نیاز: اندک یا کمی بیشتر از اندک.
فصل رشد: در آب و هوای معتدل، در کل سال رشد می‌کنند. در آب و هوای کمی سرد، در بهار و پاییز رشد می‌کنند؛ مگر آنکه به گلخانه، یک مکان سرپوشیده، پارکینگ یا خانه، برده شوند.
زمان کاشت: بهار و اوایل تابستان.
گونه‌های مختلف رزماری
آلبیفلورس، آرپ (در برابر سرما، سختجان است)، باربیکیو، پسر آبی، مارپیچ آبی، فرش هانتیگون (آبی هانتیگون)، ایرن، باران طلایی (جویس دی باجو)، گوریزیا، جنگل لاک وود، صورتی مایورکا، گونهی مستقیم میس جوزپ، پراستراتس، جزایر ادویهای، آبی توسان.
خواص گیاه رزماری
گیاه رزماری که با نام انگلیسی Rosmarinus officinalis شناخته می‌شود، گیاهی همیشه سبز از خانواده نعناع است. این گیاه بومی کشورهای مدیترانه‌ای است. استان مورسیا در جنوب‌شرقی اسپانیا از تولیدکنندگان اصلی و شناخته‌شده رزماری در دنیاست. اما رزماری گیاه مقاوم و سرسختی است و در آب‌وهوای کشور ما هم به‌خوبی رشد می‌کند. به همین دلیل است که در بسیاری از پارک‌ها و فضاهای سبز ایران از این گیاه برای تزئین استفاده می‌کنند.
رزماری عطر بسیار خوبی دارد و منبع ویتامین‌هایی نظیر A، B6 و C است. این گیاه همچنین سرشار از مواد مغذی همچون کلسیم، آهن و آنتی‌اکسیدان است. همین خواص باعث شده تا فراورده‌های جانبی گوناگونی مثل اسانس و روغن از این گیاه بدست آورند. از رزماری برای کاهش استرس، تقویت حافظه و سیستم ایمنی، رشد بهتر مو و تسکین درد عضلات و مفاصل کمک می‌گیرند. هرچندکسانی که به صرع و فشارخون مبتلا هستند باید از مصرف دمنوش رزماری و برگ‌های این گیاه در غذا بپرهیزند.
البته مصرف خوراکی برگ‌ها و استعمال خارجی روغن رزماری خواص زیادی برای بدن دارد اما جالب است بدانید رزماری یکی از گیاهان دفع حشرات مشهور نیز است. می‌توان از ترکیب اسانس رزماری با مخلوط سم‌های آفت‌کش برای دفع آفات گیاهان دیگر استفاده کرد. همچنین مالیدن روغن رزماری روی پوست از نیش حشرات جلوگیری می‌کند.
کاشت رزرماری در خانه
گیاه رزماری به دو روش قلمه‌زنی و استفاده از بذر تکثیر می‌شود. از آنجاییکه رشد این گیاه نسبتا آرام است، بسیاری از افراد روش قلمه‌زنی را ترجیح می‌دهند. قلمه‌زنی این گیاه معمولا در فصل بهار و در نقاط گرمسیر در اوایل پاییز انجام می‌شود. برای این کار کافیست ده سانتی‌متر از یکی از شاخه‌های یک گیاه رزماری را با یک قیچی یا چاقوی تیز و ضدعفونی شده ببرید. موقع بریدن گیاه نباید ساقه آن له شود به همین دلیل ابزار شما باید تیز باشد.
در مرحله بعد سه تا چهار سانتی‌متر از برگ‌های پایین گیاه را جدا کنید و قسمت بدون برگ ساقه را داخل خاک یک گلدان کوچک قرار دهید. بهتر است خاکی که استفاده می‌کنید ترکیبی از خاک باغچه با کمی پیت ماس و شن و ماسه باشد. تا زمانیکه گیاه ریشه دهد آن را در جایی با نور کمتر و غیر مستقیم قرار دهید و هر روز کمی آبیاری کنید. البته در نظر داشته باشید ته گلدان به مقدار کافی سوراخ وجود داشته باشد تا آب اضافی از آن خارج شود. اگر می‌خواهید رزماری شما زودتر ریشه دهد می‌توانید روی آن را با یک کیسه بی‌رنگ بپوشانید و روی کیسه تعدادی سوراخ ایجاد کنید تا دما و رطوبت گیاه تنظیم شود.
کاشت رزماری در گلدان
بعد از اینکه گیاه شما به اندازه کافی ریشه داد می‌توانید آن را به یک گلدان مناسب یا باغچه منتقل کنید. اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که زمستان‌های سختی دارد کاشت رزماری در خانه و فضای بسته مناسب‌تر است. حتی می‌توانید تابستان‌ها گلدان گیاه را در حیاط خانه بگذارید و زمستان‌ها آن را به داخل خانه بیاورید.
برای کاشت رزماری در خانه به یک گلدان مناسب نیاز دارید. ابتدا به سوراخ‌های کف گلدان توجه کنید. اکثر گلدان‌ها یک سوراخ در انتهای خود دارند. اگر این سوراخ وجود ندارد یا خیلی کوچک است کف گلدان را با کمک دریل سوراخ کنید. بهتر است چند سوراخ در کف گلدان ایجاد کنید تا اگر یکی از آنها مسدود شد آب اضافه حاصل از آبیاری از سوراخ‌های دیگر بیرون بیاید.
خاک مناسب برای کاشت رزماری در خانه
بعد از آماده کردن گلدان نوبت به آماده کردن خاک می‌رسد. ابتدا در کف گلدان تعدادی سنگ‌ریزه بریزید. می‌توانید روی سنگ‌ریزه‌ها یک لایه شن هم اضافه کنید. به این کار زهکشی کف گلدان می‌گویند. زهکشی کف از این جهت مهم است که آب اضافه حاصل از آبیاری در این قسمت جمع شده و از پوسیدگی ریشه گیاه جلوگیری می‌کند.
زهکشی کف گلدان برای گیاه رزماری بسیار مهم است. زیرا این گیاه خشکی‌دوست است و در صورت وجود آب زیاد در خاکش به‌سرعت خراب می‌شود. سپس روی شن خاک گلدان یا خاک باغچه اضافه کنید و قلمه رزماری را که حالا ریشه داده در آن بکارید. بهتر است خاک گیاه سبک باشد و در آن کمی آهک وجود داشته باشد.
نگهداری از گیاه رزماری
اصولا رزماری به نور زیاد و آب کم علاقه دارد. پس گلدان رزماری خود را در نورگیرترین قسمت خانه قرار دهید و هر دو هفته یک بار آبیاری کنید. اگر می‌خواهید آبیاری شما دقیق‌تر باشد می‌توانید به خاک گیاه توجه کنید. انگشت خود را تا یک بند در خاک فرو کنید. اگر خاک خشک بود، وقت آبیاری فرارسیده و اگر رطوبت داشت هنوز برای آب دادن به گیاه زود است. بعد از چند وقت به‌طور تجربی مقدار آبدهی و زمان آن را بدست می‌آورید.
گیاه رزماری اساسا به کوددهی خاصی احتیاج ندارد و همین باعث می‌شود کاشت رزماری در خانه نسبتا راحت باشد. البته اگر دوست داشتید می‌توانید در شروع فصل بهار از کودهای مرسوم محلول در آب برای آن استفاده کنید. به طور کل سه نکته در رشد و سلامت این گیاه موثر هستند: 1. آبیاری به‌موقع و نسبتا کم 2. نور کافی 3. گردش هوای مناسب در اطراف گیاه که باعث جلوگیری از کپک زدن برگ‌ها می‌شود. اگر هوا در اطراف گلدان جریان ندارد می‌توانید روزانه از باد پنکه با سرعت کم برای ایجاد جریان هوا در اطراف گلدان کمک بگیرید.
تعویض گلدان رزماری
رشد این گیاه نسبتا آرام است. در فضای باز رزماری از پنجاه سانتی‌متر تا یک و نیم متر رشد می‌کند و به‌راحتی ده‌ها سال عمر می‌کند. در خانه حدودا سالی یک بار باید گلدان گیاه را عوض کنید. زیرا خاک گلدان‌های خانگی بعد از مدتی ضعیف می‌شوند. به‌علاوه با تعویض گلدان جای کافی برای رشد گیاه وجود خواهد داشت. اگر نمی‌خواهید گیاه شما خیلی رشد کند می‌توانید در زمان تعویض خاک ریشه آن را هرس کنید. فصل بهار بهترین زمان برای تعویض گلدان و هرس کردن ریشه رزماری است، اما هرزمان که گیاه شما به اندازه کافی سالم بود می‌توانید این کار را انجام دهید. البته توجه داشته باشید که موقع هرس کردن به ریشه گیاه آسیب جدی وارد نکنید. برای این کار می‌توانید از یک متخصص هم کمک بگیرید.
انتخاب گونه مناسب رزماری
رزماری گونه‌های مختلفی دارد. اگر این گیاه را به‌عنوان گیاه چند ساله پرورش دهید از اواسط ماه دی تا اواسط خرداد ماه گل می‌دهد. همچنین اگر رزماری را در گلدان کاشته باشید، اواخر بهار و تابستان گل‌هایی به رنگ آبی، سفید یا صورتی می‌دهد. اگر می‌خواهید از رزماری برای آشپزی استفاده کنید، گونه‌های اسپایس آیلند، میس جسوپ یا توسان بلو انتخاب‌های ایده‌آلی برای شما خواهند بود.
دقت کنید که موقع چیدن برگ‌های گیاه حداکثر تا بیست درصد برگ‌های آن را بچینید و باقی برگ‌ها را باقی بگذارید تا دوباره رشد کنند. می‌توانید برگ‌ها را خشک کرده و با ادویه‌های مختلف مخلوط کنید یا از برگ‌های تازه برای گرفتن بوی بد گوشت و مرغ استفاده کنید. در کنار رزماری می‌توانید نحوه کاشت نعناع را بیاموزید و غذاهای متنوع و خوش‌طعم درست کنید.
نکات مهم کاشت رزماری در خانه
- ارتفاع گلدانی که انتخاب می‌کنید به اندازه ارتفاع خود گیاه باشد.
- در زمستان اگر دمای هوای بیرون به کمتر از منفی یک درجه می‌رسد، گیاه را به داخل خانه منتقل کنید.
- اگر نور منزل شما کم است می‌توانید از لامپ‌های فلورسنت برای نوردهی به گیاه استفاده کنید.
- شایع‌ترین بیماری و آفت در گیاه رزماری کپک پودری است. اگر گیاه شما دچار این مشکل شد می‌توانید از سم برای برطرف کردن آن استفاده کنید. اما اگر گیاه را برای خوردن مصرف می‌کنید جوش شیرین هم می‌تواند کمک کننده باشد. همچنین می‌توانید برای درمان از یک متخصص کمک بگیرید.
گیاه رزماری در کنار گیاهانی مانند نعناع، ریحان و جعفری در پخت و پز کاربرد بسیاری دارند و در خانه به‌راحتی پرورش داده می‌شوند. اگر بخواهید می‌توانید چند گلدان داشته باشید که هر گیاه را در یکی از آنها پرورش دهید. می‌توانید نحوه کاشت جعفری از طریق بذر را هم یاد بگیرید تا غذاهای ارگانیک و سالمی با آنها بپزید.